Toplumsal yaşamı büyük seviyede sınırlayan otizm spektrum bozukluğunun teşhisi, büyük oranda ebeveynlerin çocuklarını dikkatli gözlemlemesiyle yapılıyor. İşte ne olursa olsun dikkat edilmesi ihtiyaç duyulan emareler.
Otizm, nörogelişimsel bir bozukluktur. İlk emareler 3 yaşından ilkin fark edilir. Bu emareler beyin fonksiyon bozukluğundan meydana gelmektedir. Otizm Spektrum Bozukluğu, çocuğunuzun gelişimini yazışma (dil, anlama, görsel temas vb.), toplumsal etkileşimler (duyguların algılanması ve anlaşılması, toplumsal ilişkiler, oyunlar vb.) ve davranış (klişeleşmiş hareketler, belirli ve sınırı olan ilgi alanları ve faaliyetler, rutinlerin oluşturulması vb.) alanlarında etkisinde bırakır.
Hemen hemen otizm için ilaç tedavisi yoktur. Bu yüzden otizm, yetişkinlik de dahil olmak suretiyle yaşam süresince mevcuttur. Sadece emareler üstünde etkili olan eğitimsel, davranışsal ve gelişimsel yaklaşımlar vardır. Uzmanlaşmış ve bireyselleştirilmiş tedaviler, çocuğun ilerleme kaydetmesini sağlamayı amaçlar.
İlk adım, uzman bir ekiple teşhis sürecini başlatmaktır. Teşhis süreci uzun olabilir, sadece müdahaleler teşhisten itibaren başlayabilir.
Toplumsal yaşamı etkiliyor
Toplumsal iletişimin azca olması yada asla olmaması kalıcı zorlukları bununla beraber getirir. Sözsüz iletişimde de zorluklar görülür. Mesela, otizmli bir kişinin muhatabının kullandığı tonlamada yada kalkık kaşlarında ne ima edildiğini anlaması çoğu zaman zor olsa gerek. Ek olarak, toplumsal etkileşimlerin örtük kuralları içgüdüsel olarak kazanılmaz, toplumsal ilişkiler kişinin yaşına uygun olmayabilir.
Otizmli bazı kişilerde ilgi alanlarının sayıca azca fakat oldukça gelişmiş olabileceği tespit edilmiştir. Nesneleri acayip bir halde ele alma, hizalama yada döndürme, olağandışı vücut hareketleri, sallanma, bükülme yada alkışlama şeklinde tekrarlayan faaliyetler yada davranışlar çoğunlukla fark edilir.
Otizm spektrum bozukluğunda, semptomlar hafifçe ila şiddetli içinde değişmiş olur sadece devamlı devam eder. Sertlik derecesi, kişinin desteğe olan ihtiyacını gösterir. Semptomlar erken çocukluktan itibaren adım atar, günlük yaşamı sınırlar ve bozar.
Otizmi gösteren 50 ufak emare
Otizmin emareleri nedir? “Çocuğumun gelişiminde yanlış bir şeyler var” hissine kapılan ve çocuğunun davranış farklılıklarına cevap arayan her ebeveyn için geçerli bir sorudur.
İşte çocuklarda otizm emareleri ve yaşlarına nazaran dağılımları.
0-6 aylık çocuklar için otizm emareleri
Otizm emareleri üç kategoriye ayrılır: Toplumsal etkileşim bozuklukları, yazışma bozuklukları ve öteki emareler.
Toplumsal etkileşim bozuklukları
– Karşılığında bir şey elde etmek için parmakla yada işaretle gösteriyor sadece değişik durumlarda göstermiyor. Mesela, acıktığında bir pastayı izah edebilir fakat ebeveynine göstermek için gökyüzünden geçen bir uçağı fark etmez.
– Başkalarını görmezden geliyor yada onlarla temas kurmaktan korkuyor şeklinde görünüyor.
– İzolasyonu, yalnızlığı tercih ediyor şeklinde görünüyor.
– Oyun anomalisi gösteriyor. Rol yapma ve toplumsal öykünmek eksikliği (yiyecek odası, oyuncak otomobiller vb.).
Sözlü ve sözsüz yazışma bozuklukları
– Apati: bir duygusuzluk durumu, duygusal yada toplumsal ilgi eksikliği.
– Anormallik izlenimi: bebek oldukça sakin yada heyecanlı görünüyor.
– Heceleme olmaması yada oldukça azca konuşma. Yeni yürümeye süregelen çocuklar “ba” şeklinde hece seslerini tekrarlar. Bunlar yansıma ve kolay seslerden oluşur
Öteki emareler
– Motor anormallikler yada gecikmeler, motor bozukluklar, uyumsuzluk.
– Hipo yada hipertoni (kas gerginliği).
– Uyku bozuklukları, oldukça yetersiz uyku yada uykuya dalma güçlüğü
– Belirgin bir sebep olmadan oldukça sık ağlama
6-12 aylık çocuklar için otizm emareleri
Otizmin emareleri dört kategoriye ayrılır: Toplumsal etkileşim bozuklukları, yazışma bozuklukları ve tekrarlayan yada basmakalıp davranışlar ve öteki emareler.
Toplumsal etkileşim bozuklukları
– İnsanlara ilgisizlik (temas eksikliği).
– İsmine tepki vermez, anne babaları onu aradığında bebek başını onlara çevirmez yada tepki göstermez.
– Fizyolojik temasa karşı hoşgörüsüzlük vardır. Taşınmayı, kollarda tutulmayı sevmez, bu ağlama yada geri tepme hareketlerini tetikleyebilir.
– Dış dünyaya kayıtsızlık izlenimi görülür. Dalgın ve yakın çevresine karşı duyarsızlık vardır.
– Ayrılığa ufak tepkiler verir.
– Ebeveynlerin gelişine mutlu tepkiler olmaz.
– Bir vakası başkalarıyla paylaşma ve ortak bir gözlem elde etmek için dikkatini bir nesneye yada kişiye çekme ve sürdürme kapasitesi düşüktür.
– Dikkati düzeltmek ve bakışları yakalamak zor olsa gerek ve hatta bakışlardan etken olarak kaçınma görülür.
Sözlü ve sözsüz yazışma bozuklukları
– Beklenti hareketinin olmaması. Kaldırılacağı vakit kollarını uzatmaz, düşme durumunda kendini tutmak için kollarını kendiliğinden açmaz.
– Hareketli iletişimde öykünmek kabiliyeti oldukça azdır yada yoktur.
Tekrarlayan ve kısıtlanmış davranışlar
– Ortamdaki değişikliklere karşı artan duyarlılık. Odadaki nesnelerin yada mobilyaların yerlerinin değiştirilmesi, yeni bir oyuncağın tanıtılması, parka gitmek için rota değişikliği şeklinde durumlara karşı duyarlılık.
– Gürültüye paradoksal tepki. Derhal tarafındaki yüksek sese tepki vermeyebilir yada zor bela duyulabilen seslere duyarlı görünebilir.
Öteki emareler
– Nesneleri amacına nazaran kullanmama, hizalama, koklama.
– Tekrarlayan sallanma, el çırpma.
12-24 aylık çocuklar için otizm emareleri
Otizm emareleri üç kategoriye ayrılır: Toplumsal etkileşim bozuklukları, yazışma bozuklukları ve tekrarlayan yada basmakalıp davranışlar.
Toplumsal etkileşim bozuklukları
– İnsanlara ilgisizlik (temas eksikliği)
– İsmine tepki vermez. Anne babaları onu aradığında bebek başını onlara çevirmez yada tepki göstermez.
– Fizyolojik temasa karşı hoşgörüsüzlük vardır. Taşınmayı, kollarda tutulmayı sevmez, bu ağlama yada geri tepme hareketlerini tetikleyebilir.
– Dış dünyaya kayıtsız şeklinde görünür. Dalgın ve yakın çevresine karşı duyarsızdır.
– Ayrılığa ufak tepkiler gösterir.
– Ebeveynlerin gelişine mutlu tepkiler göstermez.
– Bir vakası başkalarıyla paylaşma ve ortak bir gözlem elde etmek için dikkatini bir nesneye yada kişiye çekme ve sürdürme kapasitesi düşüktür.
– Dikkati düzeltmek ve bakışları yakalamak zor olsa gerek ve hatta bakışlardan etken olarak kaçınır.
Sözlü ve sözsüz yazışma bozuklukları
– Bir çocuk için düzgüsel aşamada yada hatta erken yaşta dil geliştirebilen zihinsel engelli olmayan otistik kişiler haricinde dilin olmaması yada gecikmesi (kelime, cümle yok). Asperger sendromlu çocuklar, erken yaşlardan itibaren devamlı bir dil seviyesine haiz olabilirler.
– Alıcı ve ifade edici yazışma güçlükleri.
– Öykünmek görülmez.
– Sınırı olan dil, mimik yada jest kanalıyla yazışma kurma girişimi olmaz, televizyonda, radyoda yada anne babalar konuşurken duyulan kelimeleri yada cümleleri tekrarlar.
Tekrarlayan ve kısıtlanmış davranışlar
– Nesneleri acayip şekilde ele alır. Döndürme, hizalama ve koklama görülür.
– Olağandışı vücut hareketleri vardır. Sallanma, ellerin süratli çırpılması.
24 aydan büyük çocuklarda otizm emareleri
Otizm emareleri üç kategoriye ayrılır: Toplumsal etkileşim bozuklukları, yazışma bozuklukları ve tekrarlayan yada basmakalıp davranışlar.
Toplumsal etkileşim bozuklukları
Öteki küçüklere ilgi duymama yada onlarla temas kurma mevzusunda korkulu ve acayip görünme. Utangaçlık yada toplumsal beceriksizlik.
– Oyunların azlığı yada yokluğu, bilhassa de hayal ürünü oyunlar. Bir öykü buluş etmede yada bitirmede yada karakterlerin duygularını hayal etmede güçlük.
Sözlü ve sözsüz yazışma bozuklukları
– Amacı yazışma oluşturmak olmayan dil. Bu, konuşmanın tek tip olmasına niçin olabilir.
– Çocuğun kendisine söyleneni yine etme eğilimi (ekolali)
– Alışılmadık konuşma şekli, mesela: Ağır, aritmik, tiz yada şarkı söyleyen ses, tek düze ton, seste oldukça azca değişim yada asla değişim olmaması.
– Pronominal ters çevirme (“ben” yerine “sen”).
Tekrarlayan ve kısıtlanmış davranışlar
– Nesnelerin belirli bölümleriyle devamlı meşgul olma, oyuncak otomobille oynamak yerine tekerleğini döndürmek şeklinde.
– Nesnelere olağandışı bağlanma, o nesneler olmadığında büyük seviyede huzursuzluk yaşanması.
– Rutine uymakta ısrar etmek, katı ve detaylı bir şekilde hareket etmek. Parka yada okula gitmek için aynı rotayı kullanmak, yatmadan ilkin daima aynı sırayla değişik eylemler yapmak, oyuncakları daima aynı şekilde sıraya koyar. rutin gerçekleştirilemezse, bu çoğu zaman davranışta mühim bir değişikliğe (üzüntü, hiddet, sessizlik vb.) neden olur.
– Ortamda en küçük bir değişim bile görmezden gelinmez. Odadaki mobilyaların yerinin değişmesi, yeni bir insanla tanışma, yeni giysiler…
– Çocuk bir şeyleri almak için normalde kullandığından değişik elini kullanır.
Yüksek östrojen seviyeleri otizmi tetikleyebiliyor
Kısa sürede meydana getirilen bir araştırma, hamilelik esnasında yüksek hormon seviyeleri ile otizmli evlatların doğumu içinde bir bağlantı bulunduğunu gösterdi. Uzmanlar, doğmamış evladı otistik olan 98 hamile kadının amniyotik sıvısını çözümleme ederken, onları otistik olmayan evlatları doğuran öteki 177 hamilelikle karşılaştırdı.
Dört tip östrojen (doğum öncesi östriol, östradiol, östron ve östron sülfat) düzeylerini değerlendiren araştırmacılar, doğum öncesi yüksek östrojen seviyeleri ile otizm riski arasındaki bağlantının kuvvetli bulunduğunu buldu.
Bu yeni veriler, doğum öncesi östrojen hormonlarının artmasının otizmin ihtimaller içinde bir sebebi olduğu fikrini destekliyor. Sadece, bu yüksek hormon seviyelerinin hamile hanımdan mı, fetüsten mi yoksa plasentadan mı geldiğini şimdilik bilinmiyor.
