AA
Hava kirliliğinin zararı dokunan bir kez daha ortaya konuldu.
Dünya Sıhhat Örgütünün (DSÖ) verilerine bakılırsa, her yıl 6,7 milyon erken ölümün sebebi, dış mekan ve ev ortamındaki hava kirliliği olarak yayınlandı.
Dış mekan kirliliğinin 2019’da 4,2 milyon erken ölüme niçin olduğu tahmin edilirken, bu ölümlerin ortalama yüzde 89’u Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik’teki düşük ve orta gelirli ülkelerde meydana geliyor.
134 ülke sınırı aştı
İsviçre merkezli hava kalitesi teknolojisi şirketi IQAir, 134 ülke ve bölgedeki 7 bin 812 noktada bulunan 30 binden fazla hava kalitesi seyretme istasyonundan elde etmiş olduğu veriler ışığında 2023 Dünya Hava Kalitesi Raporu’nu deklare etti. DSÖ standartlarına bakılırsa, hava kirliliğine neden olan 2,5 mikrondan ufak parçacık miktarını gösteren PM2,5 yoğunluğunun metreküp başına en fazla 5 birim olması gerekirken, 2023’te 134 ülke ve bölgeden 124’ünde bu sınır aşıldı.
Rapora bakılırsa, DSÖ’nün kılavuz kıymetini 15 kat geçerek 79,9 birimle en yüksek PM2,5 yoğunluğuna ulaşan Bangladeş, havası en kirli ülke olurken, bu ülkeyi 73,7 birimle Pakistan, 54,4 birimle Hindistan, 49 birimle Tacikistan ve 46,6 birimle Burkina Faso takip etti. Türkiye listede 20,3 birim PM2,5 yoğunluğu ile 44. sırada yer aldı.
Dünya genelinde veri paylaşımı meydana getiren 134 ülke ve bölgeden yalnızca 10’u DSÖ’nün senelik PM2,5 kılavuz kıymetini aşmadı. Fransız Polinezyası 3,2 birim PM2,5 yoğunluğu ile havası en temiz bölge olarak kayıtlara geçerken, Mauritius 3,5, İzlanda 4, Grenada 4,1, Bermuda 4,1, Yeni Zelanda 4,3, Avustralya 4,5, Porto Riko 4,5, Estonya 4,7 ve Finlandiya 4,9 birimle DSÖ’nün belirlediği sınırı aşmayan ülkeler içinde bulunuyor.
Astım hastaları dikkat!
Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği (TÜSAD) Tütün Emek verme Grubu Üyesi Prof. Dr. Nazmi Bilir, 10 mikron boyutundaki partiküllerin solunum yollarında daha üst kademelere yerleştiğini, daha ufak olan 2,5 mikron boyutundaki partiküllerin ise solunum yollarında daha uç noktalara ilerleyerek akciğere kadar ulaşabildiğini ve kansere niçin olabildiğini söylemiş oldu:
“Hava kirliliği, partikül kirliliği tahriş tesiri yapar ve bunun sonucunda da orada enfeksiyonların yerleşmesi kolaylaşır. Aslına bakarsan mevcud enfeksiyon ya da aslına bakarsan mevcud bir akciğer hastalığı sözgelişi astımlı kişilerde astım atağının alevlenmesine yada astımın atak haline gelmesine yol açabilir. Herhangi bir rahatsızlığı olmayan kişiler de eğer bu kirli havayı solumaya uzun vakit devam ederlerse irritan etkiye bağlı bu tür problemler yaşayabilir.”
Kirli hava denildiğinde akla bir tek partiküllerin değil karbondioksit, karbonmonoksit, azot oksit, sülfür oksit şeklinde fosil yakıtların bileşiğinde bulunan maddelerin de gelmesi icap ettiğini ifade eden Bilir, bu maddelerin yanma esnasında oksijenle birleşerek havaya karışması sonucu solunum sistemi vasıtasıyla kalp ve solunum yolu hastalıklarına niçin olabileceği uyarısında bulunmuş oldu.
“Hava kirliliği, beyinden tutun mesaneye kadar, mide, bağırsak sistemlerinde kansere niçin olabilir”
Hidrokarbon bileşiği olan partiküllerin, Internasyonal Kanser Araştırma Ajansı (IARC) tarafınca kanserojen maddeler olarak tanımlandığı bilgisini paylaşan Bilir, şöyleki devam etti:
“Bu partiküllerin etkisiyle en oldukça solunum yollarında kısaca gırtlakta, boğazda ve akciğerde kanserler meydana gelebilir. Bu partiküllerin vücudun başka organlarına yayılma olasılığı da vardır dolayısıyla hava kirliliği, beyinden tutun mesaneye kadar, mide, bağırsak sistemlerinde kansere niçin olabilir.
Genel olarak hava kirliliğinin önlenmesi de kanser kontrolünde mühim bir husustur. Akciğer kanseri oluşumunda bireysel davranış olarak sigara içilmesi en büyük etkendir fakat sigara içmeyen kişiler de akciğer kanseri olabiliyor. Onlarda da atmosferik hava kirliliğinin tesiri olabilir.”
“Vatandaşlar kirli havayı solumak zorunda kalıyor”
Hava kirliliğine karşı alınabilecek önlemler mevzusunda vatandaşların sınırı olan imkanlara haiz olduğu değerlendirmesinde bulunan Bilir, kirli havayı süzen ve filtreleyen maskelerin 24 saat kullanılabilir olmaması sebebiyle vatandaşların kirli havayı solumak zorunda kaldığını belirtti.
Hava kirliliğini azaltma mevzusunda vatandaşlardan ziyade kamuya, hükümete ve endüstri kuruluşlarına yükümlülükler düştüğünü vurgulayan Bilir, sözlerini şöyleki tamamladı:
“Ergonomik olarak fosil yakıtları kullanmayalım diyebiliriz fakat kullanmak da zorundayız, en azından bugün için. Bir ihtimal bundan seneler sonrasında fosil yakıtlar kullanımdan kalkabilir. Kullanırken birazcık daha tasarruflu şekilde davranabiliriz. Sözgelişi toplu taşımaya öncelik vermek, yakın mesafeleri yürümek, bisiklet kullanmak gerekiyor.
Elektrikli araçlar bir çözüm olabilir mi? En azından fosil yakıt kullanmadığı için hava kirliliğine niçin olmaz fakat elektrik üretimi bu sefer gündeme gelecek. Elektrik üretimi için de mesela termik santrallerde fosil yakıt kullanılıyor. Bu tesislerin bacalarına filtre takmak suretiyle hava kirliliğine yol açmalarının önüne geçilebilir.”
Haber Deposu: Anadolu Ajansı (AA)